Kalendarz powstał z okazji 100-lecia Państwowego Archiwum w Lublinie
100 LAT HISTORII
Archiwum Państwowe w Lublinie należy do sieci archiwów państwowych w Polsce, którą tworzą trzy archiwa centralne i 30 archiwów państwowych
działających na obszarze jednego lub kilku województw. Zasięg jego działania obejmuje większą część województwa lubelskiego oraz niewielkie
fragmenty województw mazowieckiego i podlaskiego. Posiada ono oddziały w Chełmie, Kraśniku i Radzyniu Podlaskim.
Lublin posiada bogate tradycje archiwalne. Od wieku XVI w lubelskim zamku, ratuszu i w klasztorze dominikanów gromadzono dokumenty
i księgi wytwarzane przez tutejsze urzędy i sądy. W latach 1827-1887 w Lublinie działało Archiwum Akt Dawnych. Zgromadzono w nim archiwalia
z okresu staropolskiego: dokumenty, księgi miejskie, akta grodzkie, ziemskie i podkomorskie z obszaru województwa lubelskiego oraz akta
Trybunału Koronnego Lubelskiego. W 1888r. zostały one przewiezione do Wilna pod pretekstem ich związku z historią ziem rosyjskich. Większość
z nich powróciła do Lublina w 1919 r.
Archiwum Państwowe w Lublinie zostało powołane do życia 31 VII 1918 r. reskryptem Rady Regencyjnej, a działalność rozpoczęło 1 XII tego
samego roku. Na jego początkowy zasób założyły się zbiory tzw. archiwum miejscowego utworzonego w czerwcu 1918 z akt rosyjskiej administracji
guberni lubelskiej, chełmskiej i częściowo siedleckiej zebranych przez Józefa Serugę. W 1919 r. zasób archiwum wzbogaciły archiwalia
staropolskie zwrócone z Wilna. Do 1939 r. zgromadziło ono ponad 3 tys. mb akt. Archiwum mieściło się wówczas w klasztorze pobrygidkowskim
przy dzisiejszej ul. Narutowicza, a jego pierwszym dyrektorem został historyk prof. Stanisław Ptaszycki. W okresie międzywojennym pracowali
tu m.in. Leon Białkowski i Jan Riabinin, którzy wnieśli duży wkład w poznanie dziejów Lublina i Lubelszczyzny.
W czasie okupacji niemieckiej archiwum zostało włączone w struktury dystryktu lubelskiego i podporządkowane Urzędowi Archiwalnemu
(Archivamt). Działało pod niemieckim kierownictwem zatrudniając polską kadrę. Jego zbiory nie ucierpiały podczas działań wojennych.
Pod polskim zarządem wznowiło swoją działalność 27 lipca 1944 r. Do jego pierwszych zadań należało zabezpieczenie pozostawionych akt władz
okupacyjnych. Po II wojnie światowej zasób powiększył się o akta nacjonalizowanych zakładów przemysłowych i dóbr ziemskich, dokumentację
przekształcanych urzędów, sądów, instytucji i przedsiębiorstw oraz o zbiory zlikwidowanego w 1951 r. Archiwum Miejskiego w Lublinie. W latach
60. XX w. rewindykowano z ZSRR niektóre archiwalia staropolskie. W 1990 r. przejęto akta z archiwów komitetów wojewódzkich PZPR.
Archiwum mieści się w Lublinie przy ul. Jezuickiej 13 (wejście od pl. Katedralnego) w sąsiedztwie archikatedry i Wieży Trynitarskiej w budynku
dawnych szkół jezuickich wzniesionym w końcu XVI w. Gmach odbudowano ze zniszczeń wojennych w latach 1958-1965 i przekazano na potrzeby
archiwum.
